25η Μαρτίου 1821 Η ανολοκλήρωτη επανάσταση του έθνους

Χρήστος Αλεξάνδρου

Πολιτικός Επιστήμονας – Ιστορικός

Υποψήφιος βουλευτής με την ΕΔΕΚ στη Λεμεσό

Συμπληρώνονται φέτος 195 χρόνια από την μεγάλη επανάσταση της 25^ης Μαρτίου του 1821, σε πέντε μόλις χρόνια από τώρα θα κλείσει η δεύτερη εκατονταετηρίδα. Όπως και η πρώτη εκατονταετηρίδα, το 1921, έτσι και η δεύτερη θα κλείσει με το έθνος να βρίσκεται στο γκρεμό, με νέες εθνικές καταστροφές επί θύραις, αν δεν θα έχουν κιόλας επέλθει.  Διακόσια χρόνια ελεύθερου ελληνικού κράτους συνοδευμένων με ταραχές, εξεγέρσεις, πολέμους, μικρές και μεγάλες καταστροφές, πρόσφυγες επί προσφύγων, πτωχεύσεις, μόνιμη απόκλιση ανάμεσα στη λαϊκή βούληση και αυτή των ελίτ, αστάθεια, δικτατορίες. Αναμφίβολα η νεοελληνική ιστορία ήταν και παραμένει πολυτάραχη.

Από γενέσεως του το ελληνικό κράτος υπήρξε υποθηκευμένο ή μάλλον δημιουργήθηκε ακριβώς προκειμένου να είναι εξαρτημένο. Η οικονομική  (δάνεια ανεξαρτησίας) και διπλωματική επέμβαση των Άγγλων για την ίδρυση του  έγινε προκειμένου να προλάβουν τους Ρώσους και να αποτρέψουν την δική τους συνεπακόλουθη επιρροή. Από την πρώτη στιγμή το κράτος ήταν εξαρτημένο από τις μεγάλες δυνάμεις, Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία, οι οποίες «εγγυήθηκαν» την ανεξαρτησία του. Η πολιτική του ζωή ξεκινά διχασμένη ανάμεσα σε αγγλόφιλους, γαλλόφιλους, και ρωσόφιλους όπου σχηματίζουν και τα αντίστοιχα «ξενικά» κόμματα. Το κάθε κόμμα-φατρία καταφεύγει στις αντίστοιχες πρεσβείες προκειμένου να «εκπαιδευτεί»  στο πως πλήξει τους αντιπάλους του.

Συνέντευξη του Χρήστος Αλεξάνδρου στην εφημερίδα «24» στις 19 Μαρτίου 2016 με θέμα τη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία. Την συνέντευξη πήρε ο Ευαγόρας Προκοπίου

Ε. Π. Τι είναι η Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία;

Χ.Α. O προσδιορισμός της υπό συζήτηση κυπριακής ομοσπονδίας ως δικοινοτικής και διζωνικής σηματοδοτεί  ότι αυτή θα  «συν-ιδρυθεί» αν θέλετε, από τις  δύο κοινότητες της Κύπρου, την ελληνική και την τουρκική. Η διζωνικότητα παραπέμπει στις δύο εδαφικές ζώνες που θα χωριστεί το νησί, όπου η μια ζώνη, στο βορρά θα αποτελεί το κρατίδιο της τουρκικής κοινότητας, και η άλλη στο νότο της ελληνικής. Η έκταση των ζωνών – κρατιδίων θα είναι στο βορρά όση είναι σχεδόν η έκταση του ψευδοκράτους και στο νότο όση η έκταση των ελεύθερων περιοχών. Λέω σχεδόν διότι αναμένεται ότι οι Τούρκοι θα μας «παραχωρήσουν» λίγα από τα κατεχόμενα εδάφη μας, όχι πέραν του 4-5%.

Ε. Π. Σε τι διαφέρει  από τις άλλες  Ομοσπονδίες και αν εφαρμόζετε σε άλλη χώρα;

 Χ. Α. Αρκετά κράτη στον κόσμο  έχουν ομοσπονδιακή διάρθρωση, όπως οι ΗΠΑ, η Γερμανία κ.ά. Οι διαφορές της κυπριακής με αυτές τις ομοσπονδίες είναι πραγματικά τεράστιες. Σε καμία από αυτές τα κρατίδια δεν έχουν τόσες εξουσίες και αυτονομία όσο στην περίπτωση της Κύπρου. Μπορούμε να διακρίνουμε τις ομοσπονδίες σε δύο μεγάλες κατηγορίες. Από την μια μεριά, όπου αποτελούν και τις πιο πολλές, είναι εκείνες που δεν περιέχουν άλλες εθνότητες εντός των συνόρων τους, όπως π.χ. η Γερμανία. Ή αν έχουν αυτές  είναι μικρές ή πάση περιπτώσει  δεν έχουν το εύρος των διαφορών και το ιστορικό προηγούμενο που έχουμε στην Κύπρο. Οι λόγοι που έγιναν ομοσπονδίες δεν είναι οι ίδιοι με αυτούς που ισχύουν στην Κύπρο. Αυτοί ανάγονται στο απώτερο ιστορικό παρελθόν και αποκρυσταλλώθηκαν μέσα από συγκυρίες αιώνων και το ομοσπονδιακό σύστημα είναι αποδεκτό από τους πολίτες. Στην Κύπρο ουσιαστικά θα μας επιβληθεί γιατί στην πραγματικότητα δεν το θέλουμε. Θα προκύψει από τα τετελεσμένα μιας εισβολής και κατοχής που μεταξύ άλλων διαχώρισε βίαια το πληθυσμό, την μια εθνότητα βόρεια και την άλλη νότια. Θα είναι το αποτέλεσμα αυτής της βίας για αυτό και η ηθική της νομιμοποίηση στους Έλληνες Κυπρίους θα είναι μηδαμινή ή ελάχιστη. Υπάρχουν όμως και ομοσπονδίες που προέκυψαν  βάση εθνικών διαφορών και ιδιαιτεροτήτων, όπως και η υπό συζήτηση κυπριακή, παρά τη θέληση των λαών τους, αφού τις επέβαλλαν οι μεγάλες δυνάμεις για διάφορους δικούς τους σκοπούς. Αυτές είναι όλες αποτυχημένες και ή έχουν διαλυθεί ή αντιμετωπίζουν μεγάλα προβλήματα που οδηγούν στην διάλυση τους. Κλασσικά παραδείγματα η πρώην Γιουγκοσλαβία και η πρώην Τσεχοσλοβακία όπου τα κρατίδια-εθνότητες ήταν αντιτιθέμενα έως εχθρικά μεταξύ τους. Έχουν παραμείνει το Βέλγιο και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, για να αναφέρω τα πιο οικεία, εκ των οποίων  η τελευταία είναι η πιο κοντινή στο κυπριακό μοντέλο. Αντιμετωπίζει τεράστια προβλήματα και θα είχε ήδη διαλυθεί, αυτό επιθυμούν και οι κοινότητες  που την αποτελούν, αλλά δεν το επιτρέπουν οι ξένοι. Το Βέλγιο πέρασε πριν λίγα χρόνια, το 2010 μια τεράστια κρίση και έφτασε στα πρόθυρα της διάλυσης, κάτι το οποίο πιθανότατα να είχε συμβεί αν δεν ήταν η έδρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ.

Συνέντευξη του Χρήστου Αλεξάνδρου στο πολιτιστικό ένθετο «Ηδύφωνο» της κυριακάτικης «Σημερινής» (20 Μαρτίου 2016) για το νέο του βιβλίο Το Εκκλησιαστικό Φρόνημα στον Κωνσταντίνο Καβάφη. Την συνέντευξη πήρε ο Χρήστος Μιχάλαρος

Χ.Μ.  Γιατί ένας πολιτικός επιστήμονας να ασχοληθεί με το συγκεκριμένο θέμα;

Χ.Α. Η ερώτηση σας είναι πράγματι εύλογη. Η απάντηση είναι ότι πάντα, από παιδί με έλκυε η νεοελληνική λογοτεχνία και ειδικά η ποίηση. Πέραν τούτου όμως η νεοελληνική ποίηση, ανάμεσα της ασφαλώς και η κυπριακή, είναι γεμάτη από ιστορία, ίσως όσο καμία άλλη. Αυτό ενδεχομένως να έχει αραιώσει τα τελευταία χρόνια αλλά δεν παύει να αποτελεί τον κανόνα από τον καιρό του Κάλβου και του Σολωμού. Η κύρια πηγή έμπνευσης της προέρχεται όπως έλεγε ο Παναγιώτης Κονδύλης από την «Ελλάδα-Ιδέα». Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο έχει δώσει έργα  πραγματικά περίοπτα, όπου μαζί με τη μουσική είναι τα δύο, και δυστυχώς τα μόνα, πραγματικά υψηλής στάθμης πνευματικά προϊόντα που έδωσε ο νέος Ελληνισμός. Έτσι η ιδιότητα του πολιτικού επιστήμονα  και του ιστορικού δεν είναι άσχετη με αυτή μου την ενασχόληση αφού οι προσεγγίσεις μου είναι μέσα από αυτό το πρίσμα, αναζητώ δηλαδή κοινούς τόπους ανάμεσα στα δύο. Αναζητώ  την  «ιστορικότητα» των ποιητών, την δική τους ιστορική οπτική και τοποθέτηση, τόσο για στενά ιστορικά γεγονότα όσο και τον πολιτικο-ιστορικό τους αναστοχασμό.

Χ.Μ. Γιατί η θρησκευτική ή καλύτερα η εκκλησιαστική όψη της ποίησης του Καβάφη δεν μας έχει απασχολήσει σε σχέση με τις άλλες διαστάσεις του ποιητικού του έργου; Γιατί είναι σχεδόν άγνωστη αυτή η πτυχή του έργου;

Χ.Α.  Δυστυχώς αυτό που λέτε  είναι  αλήθεια. Η πραγματικότητα αυτή οφείλεται  στο γεγονός ότι οι  αρμόδιοι που καθορίζουν την διδακτέα ύλη στα σχολεία δεν επιλέγουν ανάλογα ποιήματα, είτε σκόπιμα είτε όχι. Αυτό αφορά εν μέρει και τα ποιήματα που αναφέρονται στην έννοια της πατρίδας. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στις φιλοσοφικές σχολές, αν και βέβαια εκεί υπάρχουν εξαιρέσεις. Πολλές φορές ρώτησα φιλολόγους αν έχουν υπόψη τους κάποιο από τα «εκκλησιαστικά» ποιήματα του Καβάφη και η απάντηση ήταν σταθερά όχι, ενώ μερικοί εκπλήσσονταν με την πληροφορία ότι υπάρχουν και τέτοια. Γνωρίζουν μόνο ότι περιλαμβάνεται στην διδακτέα ύλη και ότι διδάχτηκαν στο πανεπιστήμιο, αν διδάχτηκαν Καβάφη.

Χ.Μ. Τι σημαίνει για την ποίηση του Καβάφη η χριστιανική διάσταση; Τι προσθέτει, τι αφαιρεί ή τι αλλάζει στην ποιητική αξία του έργου;

Χ.Α. Ο Καβάφης ως γνωστό έλκεται κυρίως από την ελληνιστική εποχή και το Βυζάντιο. Η ενασχόληση του με τις δύο αυτές μεγάλες ιστορικές περιόδους θα ήταν λειψή χωρίς τη συμπερίληψη του χριστιανικού στοιχείου.  Για την μεν πρώτη περίοδο τον απασχολούν ιδιαίτερα οι διωγμοί που υφίστανται οι Χριστιανοί, για αυτό έχουμε και το «ιουλιανό» κύκλο των ποιημάτων του, με πιο εμβληματικά μάλλον  το  «Μεγάλη Συνοδεία εξ ιερέων και λαϊκών» και το  «Εις τα περίχωρα της Αντιόχειας». Όταν λέω «ιουλιανό κύκλο» εννοώ τα ποιήματα εκείνα, δώδεκα στον αριθμό, περιλαμβανομένων και των ατελών, που επικρίνουν και σαρκάζουν τον αυτοκράτορα Ιουλιανό ο οποίος έκανε μια έσχατη προσπάθεια για επαναφορά των ειδώλων πλην όμως ήταν αργά αφού ο Χριστιανισμός είχε ήδη υπερισχύσει. Ως προς τη βυζαντινή περίοδο τον απασχολούν η πνευματική ζωή  και οι πειρασμοί της, καθώς και  διάφορα άλλα μοτίβα. Όπως για παράδειγμα η συνήθεια που υπήρχε αυτήν  την περίοδο κάποιος λίγο πριν το τέλος της επίγειας βιωτής του να «συνέλθει», να μετανοήσει και μάλιστα πολλές φορές να χειροτονηθεί μοναχός. Κλασσικό παράδειγμα αποτελεί ο βασιλιάς Μανουήλ Κομνηνός στο ομώνυμο ποίημα  ή η περίπτωση του νεαρού  Κλέωνος. Γενικά η ενασχόληση του με το Χριστιανισμό συμπληρώνει και διευρύνει το έργο του θα έλεγα. Όπως τόνισε ο Αμερικανός Καθηγητής και μεταφραστής του ποιητή σε μια συνέντευξη του «το όραμα του Καβάφη περιλάμβανε ολόκληρο το τόξο του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής ταυτότητας, και συγκεκριμένα της αφοσίωσης του στο Βυζάντιο, για το οποίο τόσο συχνά έγραφε» […] (Lifo, 15.1.2014). Βυζάντιο ή ελληνικός πολιτισμός  χωρίς την ορθόδοξη παράδοση  δεν νοείται.